Чатыры гады таму дачка зніклага беларускага бізнесоўца Анатоля Красоўскага Валерыя даведалася падрабязнасці здарэння з яе бацькам. Менавіта тады экс-спецназавец Юрый Гараўскі расказаў, што разам з іншымі байцамі выкраў Красоўскага і яго сябра — кіраўніка ЦВК Віктара Ганчара. Пасля гэтага абодвух забілі. У чацвер, 28 верасня, швейцарскі суд апраўдаў Гараўскага. Яшчэ да вынясення прысуду ў вялікім інтэрв'ю «Люстэрку» Валерыя расказала пра дзяцінства, бізнес бацькі і адсутнасць надзей на перамены ў Беларусі.
Анатоль Красоўскі нарадзіўся 7 траўня 1952 года ў вёсцы Крупкі Мінскай вобласці. Скончыў фізічны факультэт БДУ, стаў кандыдатам філасофскіх навук. У пачатку 90-х гадоў заснаваў кампанію «Красико». Яна займалася выданнем папулярных часопісаў — «Я+Я», «Идеал» і іншых. Сябраваў з Віктарам Ганчаром — старшынёй Цэнтрвыбаркама, які ў 1996 годзе адмовіўся прызнаць вынікі рэферэндуму пра змяненне Канстытуцыі. Лукашэнка адправіў яго ў адстаўку.
16 верасня 1999 года Анатоля Красоўскага разам з Віктарам Ганчаром выкралі невядомыя. Апазіцыя, праваабаронцы і міжнародная супольнасць падазравалі ў датычнасці да іх знікнення найвышэйшых службовых асоб Беларусі і асабіста Лукашэнку.
У 2019 годзе былы баец САХР Юрый Гараўскі расказаў, што ён удзельнічаў у выкраданні і забойстве Красоўскага, Ганчара і экс-міністра ўнутраных справаў Юрыя Захаранкі.
«Бацька займаўся бізнесам не таму, што хацеў узбагаціцца»
— Ваш бацька быў педагогам, аўтарам навуковых прац і кніг пра шлюб і сям’ю. Ці адбіваліся яго прафесійныя навыкі і інтарэсы на вашым выхаванні ў дзяцінстве?
— Мне вельмі пашанцавала з абаімі бацькамі. І мама, і тата — вельмі добрыя, спагадлівыя людзі. Я вырасла ў атмасферы любові. Бацькі адно аднаго вельмі любілі, і нас, дзяцей, таксама (у сям'і Красоўскіх — дзве дачкі. — Заўв. рэд.). Я не ведаю, наколькі прафесійная дзейнасць майго бацькі ў гэтым сэнсе мела нейкае значэнне. Думаю, што не. Напэўна, гэта проста ўласцівасць яго характару.
— Чаму ваш бацька вырашыў скончыць навуковую дзейнасць і пайсці ў бізнес?
— Гэтага не ведаю, бо гэта было вельмі даўно, я была дзіцем на той момант. Але думаю, што гэта адбылося пасля развалу Савецкага Саюза, калі раптам з’явілася шмат магчымасцяў, можна было рабіць нібыта тое, што хочаш.
Мой бацька ж не проста пайшоў у бізнес, як вы кажаце, ён пачаў з выдавецкай дзейнасці і займаўся гэтым шмат гадоў да таго, як дадаў да свайго бізнесу нейкія іншыя віды дзейнасці. Ён выдаваў часопісы, якія былі, у прынцыпе, пра тое, чым ён займаўся раней, толькі ў іншых маштабах. Гэта былі часопісы пра ўзаемаадносіны ўнутры сям'і. Я не ведаю, колькі вам гадоў, але, магчыма, вы іх памятаеце.
— У падлеткавым узросце я купляў часопіс «Я+Я» ўпотай ад бацькоў.
— Гэты часопіс выдаваўся накладам 1 мільён асобнікаў у месяц! У маштабе Беларусі гэта вельмі шмат. Былі і іншыя часопісы з меншымі накладамі — «Идеал», «Встреча». Але «Я+Я» быў самым папулярным. Гэта сведчыць, наколькі гэта было надзённа. Я думаю, што ён пайшоў у бізнес таму, што хацеў свае веды распаўсюдзіць на вялікую аўдыторыю.
— Вы казалі, што ў вас было шчаслівае дзяцінства. Ці можна сказаць, што вы раслі ў заможнай сям'і, па мерках 90-х гадоў?
— Я думаю, так нельга сказаць. Шчаслівае дзяцінства і забяспечанасць — адно да аднаго не моцна адносіцца. Дзяцінства ў мяне было шчаслівае, абсалютна. У мяне вельмі добрыя ўспаміны.
У самыя апошнія гады перад знікненнем бацькі, напэўна, мы жылі забяспечана ў параўнанні з іншымі сем’ямі, бо тады падзел быў вельмі вялікі, былі як вельмі бедныя, так і вельмі багатыя. Вельмі багатымі мы дакладна не былі, і грошы наогул ніколі не былі мэтай для майго бацькі.
Ён займаўся выдавецкай дзейнасцю і іншымі бізнесамі не таму, што хацеў узбагаціцца. І ў нас дома не было ніякіх прадметаў раскошы. Нічога, акрамя вельмі неабходнага, так напраўду.
— Каб зразумець гэтую розніцу паміж беднасцю і багаццем 90-х, скажыце, якія рэчы ў вас былі, якіх не было ў сябровак ці аднакласніц?
— Калі Савецкі Саюз разваліўся, то з’явілася мноства кіёскаў з усялякімі імпартнымі рэчамі. У кагосьці гэтыя рэчы былі, у кагосьці — не. У мяне нічога аж такога выбітнага не было.
Апошнія чатыры гады я вучылася ў прыватнай школе, там усе дзеці былі з непраблемных, так бы мовіць, сем’яў. Таму не магу сябе ні з кім параўнаць.
— Ваш бацька быў мецэнатам, ён спансараваў дзіцячыя і грамадскія арганізацыі, але не афішаваў гэта. Вы з ім абмяркоўвалі яго гэтую дзейнасць?
— Так, абмяркоўвалі, як, у прынцыпе, абмяркоўвалі і ўсё астатняе. Мой бацька быў вельмі сціплым чалавекам. Таму афішаваць тое, што ён рабіў, для яго было б дзіўным. Напэўна, таму так адбывалася. Але ён сапраўды дапамагаў, асабліва фонду «Дзецям Чарнобыля».
«Усе кажуць, што ён спансараваў палітыкаў, але доказаў гэтага няма»
— Калі і чаму ваш бацька стаў надаваць увагу грамадска-палітычнаму жыццю Беларусі і што вы думалі пра гэтае яго захапленне ў той час?
— Мой бацька заўсёды цікавіўся палітычным жыццём. Ён лічыў, што гэта натуральна для кожнага чалавека, бо гэта ўплывае на жыццё любога з нас.
Так, у сям'і гэта абмяркоўвалася, але я была не ў тым узросце, каб са мной весці сур’ёзныя гутаркі на такія тэмы. Падчас жнівеньскага путчу ён ездзіў у Маскву, чакаў пераменаў і заўсёды абавязкова сачыў за навінамі, за тым, што адбываецца ў краіне.
— Ці слушна казаць, што ваш бацька быў спонсарам беларускіх апазіцыйных палітыкаў? Ці былі ў яго самога палітычныя амбіцыі?
— У яго не было палітычных амбіцый. Памятаю, як з дзіцячай непасрэднасцю я ў яго пытала пра гэта. Ён казаў, што такіх амбіцый у яго дакладна няма.
Усе кажуць, што ён спансараваў палітыкаў, але доказаў гэтага няма. І я сама асабіста не ведаю, спансараваў ён кагосьці грашыма ці не, а калі так, то ў якой форме, як гэта адбывалася.
— Але з палітыкамі ваш бацька сябраваў? Тагачасны кіраўнік ЦВК Віктар Ганчар і іншыя палітыкі былі частымі гасцямі ў вашым доме?
— Віктар Ганчар — так, але іншых палітыкаў я не памятаю. Дома ў нас нікога з іх не было, але Ганчар апошнім часам быў частым госцем.
— Якія ўспаміны пра яго ў вас захаваліся?
— Вельмі добрыя. Па тэлевізары і ў газетах ён здаваўся вельмі харызматычным чалавекам, і ў жыцці ён быў дакладна такі самы. З усімі размаўляў прыязна, ветліва. Гэта быў вясёлы чалавек, вельмі любіў пагаварыць, пажартаваць. Мне здаецца, што яны з маім бацькам сышліся, бо ў іх было падобнае пачуццё гумару, падобныя погляды на многія рэчы. Ім было камфортна адзін з адным.
— Сяброўства вашага бацькі з палітыкамі і яго захопленасць палітычным жыццём моцна адбіваліся на сям'і?
— Складана сказаць. Можа, толькі тым, што ў яго было мала часу на сям’ю. Яго было мала заўсёды. Мой бацька быў вельмі захопленым чалавекам, вельмі шмат працаваў усё жыццё, колькі я яго памятаю. Усё роўна, займаўся ён навуковай дзейнасцю або камерцыйнай. Таму чым больш сяброў — тым менш часу на сям’ю. Па-іншаму на нас гэта ніяк не адбівалася.
«У КДБ заявілі, што знялі сачэнне менавіта ў дзень выкрадання бацькі»
— Ці заўважалі вы, што за бацькам сочаць? Можа, ён нешта казаў пра гэта?
— У жніўні 1999 года бацьку арыштавалі і змясцілі ў СІЗА. Я ўжо не памятаю, якімі былі першапачатковыя абвінавачанні, але ўрэшце іх перакваліфікавалі і абвінавацілі яго ў тым, што ён не выплаціў крэдыт. Але і гэтае абвінавачанне таксама рассыпалася. Увогуле, незразумела, навошта яго арыштавалі. Магчыма, гэта зрабілі паказальна для іншых прадпрымальнікаў.
Тыдзень ён правёў у СІЗА, а калі выйшаў, то за ім ужо сачыў КДБ. І яны нават не хавалі гэтага. Напрыклад, аўтобус з апаратурай праслухоўкі стаяў проста насупраць нашых вокнаў. Наш тэлефон праслухоўвалі, за кожным крокам бацькі сачылі. Пасля яго знікнення ў КДБ заявілі, што яны знялі сачэнне менавіта 16 верасня.
— Ці памятаеце вы, як прайшоў ваш вечар і ноч у дзень знікнення 16 верасня 1999 года?
— Я прачнулася ноччу і пайшла на кухню, убачыла, што там гарыць святло. Там была мама, якая сказала, што таты няма дома і каб я ішла назад спаць. А яна сядзела на тэлефоне, кудысьці тэлефанавала. Потым высветлілася, што яна тэлефанавала Зінаідзе Ганчар, жонцы Віктара Ганчара. Яны разам вырашалі, што рабіць. Абтэлефанавалі бальніцы, моргі.
Раніцай мая мама паехала на вуліцу Фабрычную разам з іншымі людзьмі — журналістамі і праваабаронцамі, — якія дапамаглі сабраць доказы. Гэта, напрыклад, рэшткі шкла, кроў, якая потым была ідэнтыфікаваная як кроў Віктара Ганчара. То-бок, у прынцыпе, адразу стала зразумела, што адбылося нешта страшнае.
Апошні раз Красоўскага і Ганчара бачылі ўвечары 16 верасня 1999 года. Яны выйшлі з лазні і селі ў аўтамабіль, які належаў Красоўскаму. Пасля іх знікнення следства знайшло на прылеглай тэрыторыі аскепкі пластмасавых рассейвальнікаў аўтамабіля, сляды яго тармажэння і ўдару машыны аб дрэва. А таксама сляды крыві, якая з высокай імавернасцю была крывёй Ганчара.
— Калі да вас прыйшло канчатковае ўсведамленне гэтага?
— Насамрэч хутка. У кантэксце палітычнай атмасферы таго часу і разумення, што некалькі месяцаў таму быў падвергнуты гвалтоўнаму знікненню Юрый Захаранка (знік 7 траўня 1999 года. — Заўв. рэд.). У прынцыпе, досыць хутка стала зразумела, што адбылося нешта вельмі-вельмі няправільнае.
— Як вы думаеце, вашага бацьку забілі праз тое, што ён у той вечар аказаўся ў кампаніі Віктара Ганчара, ці яго наўмысна хацелі ліквідаваць?
— Я ўвесь час задаю сабе гэтае пытанне. Вядома ж, самым лагічным тлумачэннем падаецца, што ён там аказаўся выпадкова. Ну, то-бок як выпадкова: гэта была запланаваная паездка, але ж яе магло і не быць. Так атрымалася, што яны былі ўдвух.
З іншага боку, ёсць меркаванне, што мой бацька быў, напэўна, адным з самых вядомых бізнесоўцаў таго часу і яго забойства — сігнал іншым бізнесоўцам, што трэба быць лаяльнымі.
Напрыклад, Юрый Гараўскі ў інтэрв'ю Deutche Welle сказаў, што [Дзмітрый] Паўлічэнка (у той час — камандзір САХР, нядаўна «Люстэрка» падрабязна расказвала пра яго. — Заўв. рэд.) за некалькі дзён да 16 верасня сказаў яго групе, што яны паедуць затрымліваць двух чалавек. Тады я падумала, што першапачаткова было вырашана: забіваць будуць дваіх.
Але на судзе ён даў іншыя паказанні — нібыта Паўлічэнка сказаў, што затрымліваць будуць аднаго ці дваіх. І ў мяне зноў з’явіліся сумневы. А што было б, калі б ён не паехаў у той дзень? Чаму так атрымалася? Гэта выпадковасць ці не? Я не ведаю адказу на гэтыя пытанні.
«Не бачу сэнсу ў сустрэчы з Гараўскім»
— Як доўга вы жылі ў стане непрыняцця таго, што адбылося? Калі змірыліся са стратай?
— Калі шчыра, то вельмі доўга, даўжэй, чым варта было б. У маім выпадку гэта не было так, што я вырашыла: «Не, я не прымаю гэтага. Я буду лічыць, што ён знік і што, можа, ён усё ж жывы». Не тое каб я свядома прыняла гэтае рашэнне, але ўсё роўна не верыла да канца, што ён забіты. Бо няма афіцыйных доказаў.
Я не ведаю, колькі гэта заняло гадоў, вельмі шмат. Не менш за дзесяць дакладна, пакуль я не зразумела, што так, яго няма ў жывых.
— Вашая мама Ірына Красоўская вельмі шмат сіл аддала барацьбе за праўду пра тое, што здарылася з бацькам. Як гэта адбівалася на вас, на вашых адносінах з ёй?
— З моманту знікнення майго бацькі мама ўвесь час была занятая пошукам праўды. Разам з іншымі жонкамі і дзецьмі гвалтоўна зніклых і палітычных зняволеных, а таксама з жонкай Генадзя Карпенкі (намеснік старшыні Вярхоўнага Савета Беларусі ў 1996 годзе, які памёр пры загадкавых абставінах 6 красавіка 1999 года. — Заўв. рэд.) яны шмат ездзілі спачатку па ўсёй Беларусі, а потым па ўсім свеце. Маці не было дома шмат часу. І мы былі самі па сабе. А па-іншаму гэта ніяк не адбілася. Нашыя адносіны як былі цёплымі, так і засталіся, вядома ж.
— Як вы адрэагавалі на інтэрв'ю Юрыя Гараўскага?
— Усе гэтыя гады мы жывём у няпэўнасці. Гэта вельмі цяжка. Я паверыла яму, бо мне трэба было паверыць у нешта. Я хачу верыць у тое, што ўсё было так, як ён расказаў, бо гэта ўносіць нарэшце нейкую пэўнасць. Агулам карціна вядомая, яна адноўленая, але вось дэталяў у ёй не было. І ён расказаў, напрыклад, колькі іх было чалавек, як гэта ўсё адбывалася. Напэўна, ён расказаў, што памятаў ці што хацеў. Можа, чагосьці ён не сказаў, але ён дадаў дэталі. Гэта тое, чаго нам усе гэтыя гады не хапала.
— У вас не было думкі паспрабаваць звязацца з ім і пагаварыць асабіста, як гэта зрабіла Алена Захаранка?
— Не, не было. Я не бачу сэнсу з ім сустракацца. Ён расказаў тое, што захацеў ці змог успомніць. Я не бачу ніякай дадатковай каштоўнасці ў маёй асабістай з ім размове.
— А што вы адчувалі, калі слухалі паказанні ў судзе? Цяжка ўявіць, што адчувае чалавек, калі чуе дэталі выкрадання і забойства бацькі.
— Гэта быў ужо не першы раз, калі ён гаварыў пра дэталі, — да гэтага ён расказаў усё ў інтэрв'ю.
А мая рэакцыя… Мне самой было незразумела, чаго чакаць ад сябе. Але гэта быў важны працэс, таму я настроілася на яго поўнае ўспрыманне. Я там знаходзілася, слухала ўважліва, што там гаварылася, запісвала, што мне хацелася дакладна запомніць. Вядома, эмацыйна вельмі цяжка. Гэта не забаўляльнае мерапрыемства, гэта суд. Але я яго бачу як нешта станоўчае для мяне асабіста, бо гэта ўносіць, як я вам сказала, пэўнасць. Таму хоць гэта і цяжка, але вынік для мяне станоўчы.
— Мы з вамі размаўляем да вынясення прысуду. Якім ён мог бы быць, каб вы палічылі яго справядлівым?
— Я не суддзя, таму не мне вырашаць, што такое справядлівы прысуд. Я лічу, што ўсе заслугоўваюць справядлівага суда і такога ж прысуду. Гэта не значыць, што чым вышэйшы тэрмін, тым справядлівейшы прысуд. Такой думкі ў мяне няма. Для мяне колькасць гадоў, якія ён атрымае, калі ён іх атрымае, не мае вялікага значэння.
Юрыю Гараўскаму вынеслі апраўдальны прысуд. Валерыя Красоўская заявіла «Люстэрку», што расчараваная такім рашэннем суда.
«Кампенсацыя для мяне не мае значэння»
— Вы з 2001 года жывяце ў Амстэрдаме. Інфармацыі пра вас няшмат. Мне ўдалося знайсці, што вы займаецеся дыеталогіяй. Ці так гэта? Дзе вы вучыліся і як вы гэтую кар’еру выбралі?
— Так, я дыетолаг, у мяне больш за 10 гадоў свая практыка. Як выбрала — ужо не памятаю. Так атрымалася. Гэта заўсёды было маім інтарэсам — здаровае харчаванне. У мяне дзве вышэйшыя нідэрландскія адукацыі. Першая — медыякультура, спецыялізацыя — кіно, а другая — харчаванне і дыеталогія. Увогуле, я працую ўвесь час па сваёй другой спецыяльнасці. Мне вельмі падабаецца мая праца, таму ўсё добра.
— Ці сочыце вы за тым, што адбываецца ў Беларусі? І якім для вас быў жнівень 2020 года, як успрынялі пратэсты?
— Натуральна, я сачу за тым, што адбываецца ў Беларусі. У жніўні 2020 года быў такі момант, калі ўсе ўспомнілі пра гвалтоўна зніклых — Юрыя Захаранку, Віктара Ганчара, Анатоля Красоўскага, Дзмітрыя Завадскага. Сталі пытаць у сем’яў: «Якія ў вас адчуванні, чаго вы чакаеце?» Але ў мяне не было адчування, што мы нарэшце на мяжы прарыву. Ва ўсіх, напэўна, яно было, але не ў мяне.
Калі шчыра, я страціла надзею ўжо нейкі час таму. На жаль, час паказаў, што і гэтым разам не хапіла нашых агульных рэсурсаў, і не адбылося таго, чаго ўсе так хацелі. Гэта, вядома ж, вельмі крыўдна і горка. І яшчэ вельмі страшна, бо рэпрэсіі набылі проста мегамасштаб. Яны заўсёды былі. Пасля кожных прэзідэнцкіх выбараў людзей масава арыштоўвалі, самыя актыўныя атрымлівалі вялікія тэрміны. І чым далей, тым было больш арыштаў і тым даўжэйшымі рабіліся тэрміны. Але пасля 2020 года рэпрэсіі выйшлі на новы ўзровень. Колькі людзей сядзіць у турме дагэтуль, яны атрымалі гіганцкія тэрміны. Як гэта наогул — прабыць 19 гадоў у беларускай турме? І рэпрэсіі працягваюцца кожны дзень. Да гэтага часу людзей арыштоўваюць то за каментары ў сацыяльных медыя, то ўвогуле ні за што.
Проста ўжо ніхто на гэта з боку не звяртае ўвагі, так бы мовіць. Бо ў кантэксце вайны ва Украіне навіны з Беларусі нібы састарэлі. І беларускія ўлады карыстаюцца тым, што беспакарана могуць працягваць рабіць тое, што хочуць.
— Дапускаеце, што вернецеся жыць у Беларусь?
— Я не ведаю, што мусіць адбыцца ў Беларусі, каб я туды вярнулася жыць. У мяне сваё жыццё, свая сям’я ў Нідэрландах. Я не магу ўявіць, што ўсё кіну і паеду жыць у Беларусь.
— Ці разлічваеце на тое, што новая дэмакратычная беларуская ўлада мусіць будзе выплаціць вашай сям'і кампенсацыю?
— Не. Дзіўна жыць з такім разлікам. Спадзяюся, што калісьці ўлада зменіцца. І тады мы даведаемся ўсю праўду да дробных дэталяў, а ўсе вінаватыя панясуць пакаранне. Кампенсацыя для мяне — гэта нешта, што наогул не мае ніякага значэння ў гэты момант.
Чытайце таксама
