Трэба нараджаць, дзеці — галоўная справа жанчыны, чайлдфры — зло. За ліпень беларусы мелі магчымасць шматкроць пачуць гэтыя тэзісы ў выкананні Наталлі Качанавай, прадстаўнікоў Генпракуратуры і некаторых іншых чыноўнікаў. Аказваецца, усё гэта было толькі выкананнем цэнтральнай «лініі партыі». Менавіта тэме дэмаграфічнай бяспекі былі прысвечаныя метадычныя рэкамендацыі для ідэолагаў у ліпені — расказваем, як ім загадалі пераконваць жыхароў больш нараджаць і не з’язджаць з краіны.
Метадычка называецца «Демографическая безопасность — основа процветания общества, главное условие развития государства». Яе складалі на аснове матэрыялаў МУС, Мінздароўя, Мінадукацыі і іншых ведамстваў, Акадэміі навук, Беларускага саюза жанчын і іншых органаў.
Ананімныя аўтары наракаюць, што ў Еўропе і на постсавецкай прасторы прырост насельніцтва стаў мінімальным або адмоўным. Паводле прагнозаў дэмографаў, да 2050 года ў 45 краінах свету, у тым ліку ў Беларусі, насельніцтва скароціцца як мінімум на 10%. Звязана гэта, на думку неназваных навукоўцаў, з каштоўнаснымі арыенцірамі грамадстваў.
«Імкненне жыць у сваё задавальненне, нежаданне ахвяраваць сваім камфортам, прыярытэт прыватных інтарэсаў над грамадскімі складаюць першую групу прычын зніжэння нараджальнасці, асабліва ў развітых краінах свету», — сцвярджаюць аўтары метадычкі.
Пры гэтым, адзначаюць яны, у Афрыцы, Азіі і Лацінскай Амерыцы насельніцтва імкліва расце — мабыць, з прычыны перавагі грамадскіх інтарэсаў над асабістымі. Дасягненні сучаснасці ў плане змены ролі жанчын — іх занятасці ў эканоміцы, імкнення да паспяховай кар’еры, жадання атрымаць некалькі адукацый — вядуць да позняга нараджэння дзяцей або адмовы ад гэтага, гаворыцца ў тэксце.
Пытанні на кантролі
Пасярод свету, які старэе і заграз у эгаізме, Беларусь — як заўсёды, астравок стабільнасці і як ніхто клапоціцца пра нараджальнасць і дабрабыт сем’яў, жанчын з дзецьмі, запэўніваюць аўтары метадычкі.
Якія доказы? Напрыклад, тое, што дэмаграфічная бяспека — важны элемент у новай Канцэпцыі нацыянальнай бяспекі Беларусі.
«Дэмаграфічная бяспека — стан абароненасці асобы, грамадства і дзяржавы ад уздзеяння дэмаграфічных пагрозаў, які забяспечвае стабілізацыю колькасці насельніцтва, развіццё чалавечага патэнцыялу краіны, захаванне сямейных і сувязяў і сувязяў паміж пакаленнямі», — тлумачаць у тэксце.
А яшчэ тое, што дэмаграфічная сітуацыя знаходзіцца на пастаянным кантролі Аляксандра Лукашэнкі, ён асабіста займаецца пытаннямі стабілізацыі колькасці насельніцтва, падтрымкі сем’яў, гаворыцца ў метадычцы. На адной старонцы тэксту выказванні палітыка на гэтую тэму працытавалі чатыры разы.
Такім чынам, да чаго, паводле прапагандысцкіх матэрыялаў, імкнецца беларуская дзяржава:
- стабілізацыя колькасці насельніцтва і стварэнне перадумоваў для яго ўстойлівага росту на аснове паслядоўнага павелічэння нараджальнасці і працягласці жыцця, зніжэння смяротнасці;
- павышэнне агульнага ўзроўню здароўя народа, ахова здароўя маці і дзіцяці;
- умацаванне інстытуту сям'і, развіццё сістэмы падтрымкі сем’яў з дзецьмі і паляпшэнне ўмоваў іх жыццядзейнасці;
- аптымізацыя знешніх міграцыйных патокаў, забяспечанне станоўчага сальда міграцыі.
Чаму не нараджаюць?
Што, на думку ўладаў, пагражае стабільнаму прыросту насельніцтва ў Беларусі? У першую чаргу гэта ўнутраныя фактары:
- нераўнамерная полаўзроставая структура насельніцтва;
- «зніжэнне рэпрадуктыўных установак насельніцтва, іх няпоўная рэалізацыя»;
- «негатыўныя трансфармацыі інстытуту сям'і» (зніжэнне ўзроўню шлюбнасці, павелічэнне ўзросту ўступлення ў першы шлюб, рост колькасці няпоўных сем’яў, аўдавенне і іншае);
- зніжэнне агульнага ўзроўню здароўя насельніцтва, яго асобных полаўзроставых групаў;
- і нават «кепская эпідэміялагічная сітуацыя» (хоць, здавалася б, нават каранавіруса ў Беларусі, паводле версіі ўладаў, амаль не было).
У іншых краінах, адзначаюць аўтары метадычкі, ёсць іншая пагроза — «навамодная субкультура чайлдфры», але ў Беларусі ў яе няма шанцаў, бо Лукашэнка заявіў, што «любая папулярызацыя ідэй бяздзетнай сямейнай пары ў нашай інфармацыйнай і культурнай прасторы павінная спыняцца, такая ідэалогія павінная быць па-за законам».
Акрамя таго, гаворыцца ў тэксце, у нашай краіне неактуальная праблема выбару для жанчын паміж сям’ёй і кар’ерай, бо Лукашэнка запэўніў, што ў Беларусі «створаныя ўсе ўмовы, каб жанчына магла рэалізаваць сябе як мама і як прафесіянал».
Аднак акрамя ўнутраных пагрозаў нацыянальнай дэмаграфічнай бяспецы ёсць і вонкавыя. А менавіта — дзеянні некаторых замежных дзяржаваў. На думку ідэолагаў уладаў, яны праводзяць палітыку, скіраваную на стымуляванне эміграцыі насельніцтва з Беларусі і пераезд беларусаў у іх краіны. Тое, што беларусы з’язджаюць з краіны праз рэпрэсіі, а таксама праз вайну ва Украіне, у метадычцы не згадваецца.
Забяспечанне паляпшэння ўмоваў і ўмацаванне маральных асноваў
Што робіць дзяржава для дэмаграфічнай бяспекі? На думку аўтараў метадычкі, найважнейшай мерай для паляпшэння дэмаграфічнай сітуацыі стала… унясенне ў новую Канстытуцыю паняцця шлюбу як саюза мужчыны і жанчыны.
Пералічаныя і больш практычныя меры падтрымкі сем’яў з дзецьмі. Вось чым ганарыцца Беларусь:
- бясплатнае медыцынскае суправаджэнне жанчыны падчас цяжарнасці і родаў;
- адпачынак па цяжарнасці і родах з захаваннем 100% заробку;
- дапамога ў сувязі з нараджэннем дзіцяці (цяпер 3,5 тыс. рублёў на першае і 4,9 тыс. на наступных дзяцей);
- штомесячная дапамога на дзяцей да 3 гадоў — на думку ўладаў, плюсам ёсць тое, што ўсім плацяць аднолькавую суму, нават тым, хто не працуе, а не ў залежнасці ад заробку, як у іншых краінах — дзе тыя, хто не працуе, могуць атрымліваць толькі мінімальныя грошы;
- ёсць дапамога на дзяцей з інваліднасцю, старэйшых за 3 гады (праўда, яна складае менш за 250 рублёў);
- ёсць сямейны капітал у памеры 10 тыс. даляраў, які вылучаецца пры нараджэнні трэцяга або наступнага дзіцяці, праўда, патраціць гэтыя грошы можна толькі пасля 18-годдзя дзяцей (ёсць выключэнні для куплі жылля);
- ільготныя крэдыты на жыллё для шматдзетных сем’яў;
- вылучэнне бясплатнага харчавання на дзяцей да 2 гадоў у шматдзетных ці маламаёмных сем’ях;
- сем’ям, дзе ёсць двайняты, трайняты, дзеці ці абое бацькоў з інваліднасцю, дзяржава бясплатна дае няньку на абмежаваны час;
- захаванне працоўнага месца за бацькамі на час дэкрэтнага адпачынку;
- цяжарных, бацькоў-адзіночак з дзецьмі да 3 гадоў нельга звальняць;
- для бацькоў з двума і больш дзецьмі ёсць дадатковыя выходныя, або замест гэтага шматдзетныя бацькі маюць права скараціць свой працоўны дзень на адну гадзіну;
- бáцькі могуць пасля нараджэння дзіцяці ўзяць дадатковы адпачынак на два тыдні, і гэтак далей.
«Праца мацярынства высока цэніцца на дзяржаўным узроўні. Жанчыны, якія нарадзілі і выхавалі пяць і больш дзяцей, узнагароджваюцца высокай дзяржаўнай узнагародай — ордэнам Маці. Мэтаскіраваная палітыка падтрымкі сем’яў з дзецьмі з фокусам на шматдзетныя сем'і дае адчувальныя вынікі», — запэўніваюць аўтары метадычкі.
Шматдзетных сем’яў у Беларусі на 1 чэрвеня 2023 года было 122 тысячы, з іх 80% — з трыма дзецьмі. Ордэн Маці з пачатку года атрымалі больш за 200 жанчын.
Пры гэтым 19 тыс. дзяцей у 9 тыс. сем’яў прызнаныя дзецьмі, што знаходзяцца ў сацыяльна небяспечным становішчы. Як запэўніваюць улады, іх мэта тут — «захаваць дзіця ў роднай сям'і» і аказаць дапамогу.
«Прадстаўленне льгот і гарантый сем’ям з дзецьмі, безумоўна, вельмі важнае. Але без трывалага духоўна-маральнага падмурку сям’я не можа быць устойлівай», — сцвярджаецца ў метадычцы.
Што ж аўтары тэксту называюць такім падмуркам? Аказваецца, святкаванне Дня маці і Дня сям'і, увядзенне Дня бацькі, увядзенне ў школах факультатыву «Асновы сямейнага жыцця» для 9−10 класаў, правядзенне конкурсу «Сям'я года», фестывалю «Сем'і за мір і стварэнне», конкурсу сярод СМІ «Моцная сям’я — моцная дзяржава» і гэтак далей.
Выдатныя рэйтынгі
Дзякуючы намаганням па ўмацаванні дэмаграфічнай бяспекі, падтрымцы сем’яў, развіццю аховы здароўя Беларусь займае высокія пазіцыі ў адпаведных сусветных рэйтынгах. Напрыклад:
- рэйтынг найлепшых сістэм аховы здароўя амерыканскага часопіса CEOWorld Magazine — 57-е месца з 89;
- рэйтынг найлепшых краін для нараджэння дзіцяці (ад таго ж выдання) — 40-е месца са 180;
- узровень дзіцячай смяротнасці — 10-е месца ў свеце нароўні з Нарвегіяй (2,7 памерлага на 1 тыс. народжаных жывымі);
- перынатальная смяротнасць (ад 23 тыдняў плода да 7 дзён жыцця) — 15-е месца ў свеце;
- неанатальная смяротнасць (да 28 дзён пасля нараджэння) — 5-е месца ў свеце;
- рэйтынг шчаслівага дзяцінства — 35-е месца ў свеце.
Праўда, аўтараў метадычкі не збянтэжыла, што ўсё гэта рэйтынгі 2019−2021 гадоў, складзеныя на аснове звестак, не пазнейшых за 2020 год.
Мігранты дапамогуць
Ва ўмовах скарачэння насельніцтва ўлады Беларусі ўскладаюць усё больш надзей на мігрантаў. Бо гэта яшчэ і дазваляе атрымаць працоўныя рэсурсы без выдаткаў на іх адукацыю.
«У краіне не хапае работнікаў па некаторых спецыяльнасцях, дзе патрабуюцца не высокакваліфікаваныя, а рабочыя кадры з пэўнымі навыкамі (сельская гаспадарка, будаўніцтва, сфера абслугоўвання). Мігранты змогуць заняць пасады, якія карыстаюцца малым попытам у жыхароў Беларусі. Тым самым гэта будзе выгадна для нашай краіны як з эканамічнага, так і з дэмаграфічнага пункту гледжання», — адзначаюць аўтары метадычкі.
Паводле звестак МУС, у 2022 годзе ў Беларусі працавала больш за 11 тыс. мігрантаў, у асноўным з Расіі, Кітая, Украіны і Туркменістана. На пачатак 2023 года на ўліку ў МУС стаялі 215 тыс. замежнікаў, з іх 169 тыс. — з пастаянным відам на жыхарства, 45 тыс. — з часовым, 19 тыс. прыехалі вучыцца і 8,5 тыс. — працаваць.
Каб прыцягнуць замежных работнікаў, улады спрабуюць стварыць для іх прэферэнцыі, для некаторых катэгорый, напрыклад, для замежнікаў, якія скончылі беларускія ВНУ, скасаваная неабходнасць атрымліваць дазвол на працу.
Пры гэтым аўтары метадычкі нічога не пішуць пра маштабы міграцыі з Беларусі ў іншыя краіны, хоць толькі з 2020 года за мяжу з розных прычын, у тым ліку праз палітычны пераслед, выехалі сотні тысяч беларусаў. Больш за тое — ідэолагі мяркуюць, што ім удасца частку з іх вярнуць:
«Адзін са спосабаў павелічэння міграцыйнага прыросту краіны — цеснае супрацоўніцтва і ўзаемадзеянне з беларускай дыяспарай. Бо ў яе ўваходзяць і эмігранты-студэнты, і высокакваліфікаваныя спецыялісты — патэнцыйнае вяртанне беларусаў уяўляецца значным чалавечым і працоўным рэсурсам для дэмаграфічнага развіцця краіны», — гаворыцца ў тэксце.
Куды ж знікае насельніцтва?
Як бы дзяржава ні намагалася стымуляваць нараджальнасць і падтрымліваць сем'і з дзецьмі, насельніцтва Беларусі ўсё гэтак жа імкліва працягвае старэць, зніжацца, не хоча нараджаць дзяцей. У сваёй метадычцы ідэолагі нават прыводзяць рэальныя звесткі:
- за апошнія 10 гадоў колькасць жанчын рэпрадуктыўнага ўзросту знізілася на 14,5%;
- людзей, старэйшых за 65 гадоў, ужо ў 2021 годзе было 15,8%, сярэдняя працягласць жыцця складала 74,5 года (69,3 для мужчын і 79,4 для жанчын);
- у 2022-м колькасць народжаных была на 20% меншая, чым у 2019-м, каэфіцыент нараджальнасці на адну жанчыну дзетароднага ўзросту знізіўся з 1,73 да 1,38 дзіцяці.
- зніжаецца колькасць шлюбаў і расце — разводаў (у 2016 годзе было 6,8 шлюба і 3,4 развода на 1 тыс. чалавек, а ў 2021-м — 6,4 і 3,7 адпаведна).
Адзначым, нядаўняе сацдаследаванне Акадэміі навук паказала, што даволі вялікая колькасць людзей хацела б завесці больш дзяцей (дваіх, траіх), калі б палепшыліся іх жыццёвыя ўмовы, але ва ўмовах цяперашніх яны на гэта не гатовыя, сярод асноўных страхаў — недахоп грошай і адсутнасць упэўненасці ў заўтрашнім дні.
Акрамя таго, ёсць праблемы і са здароўем насельніцтва. Расце ўзровень гінекалагічных хваробаў і бясплоддзя — як жаночага, так і мужчынскага. На 100 тыс. жанчын 18−49 гадоў на бясплоддзе пакутуюць 750−780, сярод мужчын, старэйшых за 18 гадоў, — 100−120. Многія наважваюцца на экстракарпаральнае апладненне, але яго эфектыўнасць складае не больш за 41−43%.
Разам з тым улады збіраюцца прыняць меры для скарачэння абортаў. Іх колькасць за пяць гадоў знізілася на 30,3%, гаворыцца ў метадычцы, але ўзровень «усё яшчэ высокі» — 7,8 выпадка на 1 тыс. жанчын фертыльнага ўзросту.
«Гэта сведчыць пра неабходнасць працягваць комплекс мерапрыемстваў, скіраваных на прафілактыку і зніжэнне абортаў, уключаючы правядзенне перадабортнага псіхалагічнага кансультавання», — лічаць ідэолагі.
Акрамя таго, сур’ёзна шкодзіць дэмаграфіі заўчасная смяротнасць ад вонкавых прычын — ДТЗ, парушэнне тэхнікі бяспекі, забойствы і гэтак далей. Ва ўзросце да 40 гадоў такіх смерцяў у пяць разоў больш, чым ад сардэчна-сасудзістых захворванняў, і ў тры разы больш, чым ад анкалагічных. Смерці ад вонкавых прычын наносяць эканоміцы шкоду, супастаўную з датацыямі з рэспубліканскага бюджэту тром рэгіёнам на сацыяльна-эканамічнае развіццё.
У выніку, нягледзячы на ўсе пералічаныя намаганні дзяржавы і нават дасягненні ў некаторых сферах (такіх як дзіцячая смяротнасць), колькасць насельніцтва ў Беларусі імкліва скарачаецца і асабліва моцна знізілася за апошнія некалькі гадоў.
На 1 студзеня 2023 года насельніцтва Беларусі склала 9 200 617 чалавек. Гэта на 54 907 менш, чым год таму. Паводле перапісу 2019 года, у Беларусі жыло 9 413 446 чалавек.
Такім чынам, усяго за чатыры гады Беларусь страціла 213 тыс. чалавек — гэта як цэлы Бабруйск, сёмы па велічыні горад краіны. Для параўнання, за папярэднія 20 гадоў насельніцтва скарацілася на 631 тыс. чалавек.
Паўплываць на такія страты мог каранавірус — але ж, паводле афіцыйных звестак Мінздароўя, ад яго памерла толькі 7118 чалавек. А яшчэ магла паўплываць міграцыя. Зрэшты, у цяперашніх звестках ніяк не ўлічаны тыя, хто з’ехаў за мяжу, але не выпісваўся са свайго жылля і не станавіўся на ўлік у консульскіх органах.
Аднак у сваёй метадычцы пра дэмаграфічную сітуацыю ў краіне ідэолагі ні разу не згадалі маштабаў змяншэння насельніцтва і нават не агучылі яго цяперашнюю колькасць. Мабыць, на гэтай нязручнай інфармацыі ўвагу вырашылі не завастраць.
Чытайце таксама
